Bernadette McDonald mogłaby chyba spokojnie zamieszkać na jakiś czas w Polsce biorąc pod uwagę liczbę festiwali i spotkań, na których gości. Nic dziwnego, jej „Ucieczka na szczyt” („Freedom Climbers”) stała się hołdem dla polskiego himalaizmu, ozłoceniem jego złotej ery, a fakt, że napisała ją zagraniczna pisarka daje poczucie, że to temat ważny nie tylko nad Wisłą i pod Rysami. Kolejna okazja do spotkania Bernadette już w grudniu na 10. Krakowskim Festiwalu Górskim. Wystąpi tam z prelekcją „Polski himalaizm w oczach Zachodu”.
Choć znana w świecie alpinistycznym od wielu lat, dla polskich alpinistów i czytelników jej postać pojawiła się w zasadzie nagle, przed niespełna rokiem, mocnym akordem w postaci książki „Freedom Climbers”, czyli w polskim wydaniu „Ucieczka na szczyt” – zachęcają organizatorzy festiwalu.
Mocny akord, o którym nie napisałam jeszcze ani słowa – dlaczego? Nie dlatego, że książkę przeoczyłam – czytałam jeszcze przed premierą z wydruków przesłanych przez wydawnictwo (dziękuję!).Po entuzjastycznych recenzjach w prasie brytyjskiej miałam wobec niej ogromne oczekiwania. Bodaj „Guardian” pisał o „porywającej narracji” i mój rozpędzony entuzjazm zderzył się z narracją wersji polskiej. Więc żeby docenić trud, jaki Bernadette włożyła w upamiętnianie polskiego himalaizmu przeczytam ją jeszcze w jej języku i wtedy się wypowiem.
A tak Bernadette tłumaczyła impuls do powstania książki:
Jak to się stało, że zainteresowałaś się tematyką górską, a w dodatku napisałaś książkę o polskich himalaistach?
Miało to związek z moją dawną pracą – byłam dyrektorem kanadyjskiego festiwalu filmowego Banff Mountain Festivals i miałam okazję spotkać i poznać bardzo wielu wspinaczy z całego świata, w tym także z Polski jak Krzysztof Wielicki, Wanda Rutkiewicz czy Jurek Kukuczka. W przeszłości napisałam kilka książek o tematyce górskiej, wiele też redagowałam, ale pomysł książki o polskich himalaistach narodził się w 2003 roku w Katowicach, gdzie pomagałam przy organizacji festiwalu filmowego. Po jego zakończeniu odbyła się impreza, a wszystkie dobre pomysły zawsze rodzą się na imprezach. Spotkaliśmy się w klubie tamtejszego związku alpinizmu. W pomieszczeniu znalazło się ponad dwudziestu najlepszych himalaistów świata, a wszyscy oni byli Polakami. Wsłuchiwałam się w ich opowieści i próbowałam zrozumieć, dlaczego tak się dzieje, że czołówka światowego himalaizmu to Polacy? Co uczyniło tych ludzi tak silnymi, odważnymi, zmotywowanymi i gotowymi znosić cierpienie. Ale była też inna rzecz, która zwróciła moją uwagę – dający się wyczuć smutek. W tym czasie bardzo wielu polskich himalaistów już nie żyło. Pomyślałam, że nie ma lepszego sposobu na zrozumienie fenomenu polskiego himalaizmu niż napisanie książki o tych niezwykłych ludziach.
Fragment artykuł Janusza Kurczaba przybliżający sylwetkę Bernadette McDonald:
Bernadette McDonald urodziła się jako Bernadette Valerie Kelly w 1951 roku w Biggar, niewielkiej miejscowości na preriach kanadyjskiej prowincji Saskatchewan. Wychowała się na farmie, którą prowadzili rodzice. Dzieciństwo i większość lat edukacji spędziła z dala od gór, które potem stały się tak istotne dla jej kariery zawodowej. Z domu wyniosła nawyk ciężkiej pracy w następstwie rygorystycznie wypełnianych rutynowych prac gospodarskich, przypisanych jej jako najstarszemu dziecku w rodzinie. Rozwinęła u siebie dyscyplinę i wytrzymałość, potrzebne by móc metodycznie podjąć się każdego wyzwania, niezależnie od jego rozmiaru i zakresu.
Życie Bernadette w Biggar było również kształtowane przez pasję do muzyki, a do fortepianu w szczególności. W wieku lat 10 była organistą w kościele, jak również akompaniatorką dla chórów kościelnych. W wieku lat 14, przeniosła się z domu do szkoły muzycznej z internatem w miejscowości Outlook, Saskatchewan. Uczyła się tam gry na fortepianie, teorii i historii muzyki, także muzyki chóralnej.
W wieku 16 lat Bernadette wyjechała na studia w Pacific Lutheran University w Tacoma. Wybór uczelni położonej w stanie Washington, oprócz poszerzania swej wiedzy i umiejętności muzycznych, pozwolił jej na kontakt ze wspaniałym środowiskiem górskim. Spektakularne widoki Mount Rainier i Gór Kaskadowych wywarły na młodej Bernadette ogromne wrażenie. Już wcześniej, podczas zimowej wycieczki z ojcem w Góry Skaliste, gdy zanocowali w Banff, Bernadette powiedziała, że nadejdzie taki dzień, gdy zamieszka w tej okolicy.
Później Bernadette przeniosła się na dalsze studia do University of Western Ontario. Tę ostatnią uczelnię ukończyła w 1972 roku, broniąc pracę dyplomową z dziedziny analitycznej teorii muzyki. Jednak podczas studiów na odległym wschodzie Kanady, magnetyzm Gór Skalistych nadal działał. W miesiącach letnich przyjeżdżała do Banff, gdzie znajdowała pracę w Parku Narodowym. Te wypady na zachód miały również coś wspólnego z Alanem McDonaldem – kolegą z pracy w Parku poznanym w stacji badań nad lawinami na Rogers Pass.
Para pobrała się w 1976 roku i Bernadette postanowiła kontynuować muzyczną karierę w tych górskich miejscowościach, gdzie pracował Alan. Przez trzy lata uczyła muzyki i koncertowała w Banff Centre for Music, spędziła też kilka lat pracując jako inspektor w Parks Canada Icefields Interpretive Centre i w administracji Banff Centre’s Academy of Singing.
W 1986 roku Bernadette McDonald definitywnie odeszła od muzyki, podejmując się pracy jako dyrektor Festiwalu Filmów Przygodowych w Whistler (Whistler Adventure Film Festival) w Kolumbii Brytyjskiej.
W drugiej połowie lat 80. małżeństwo McDonald osiadło na stałe w Banff. Bernadette coraz bardziej angażowała się w świat filmu górskiego, początkowo jako wolontariuszka. Ale już w 1988 roku powierzono jej funkcję Dyrektora Festiwalu Filmów Górskich w Banff.
Pod kierownictwem Bernadette McDonald festiwal rozszerzył swoją tematykę o filmy z dziedziny szeroko pojętej kultury górskiej i ochrony środowiska. W 1989 roku filmy z festiwalu rozpoczęły doroczny Banff World Tour. Dzięki tej akcji filmy festiwalowe docierają każdego roku, jak się szacuje, do około 175 tysięcy widzów w 530 miejscach na całym świecie. W 1994 roku Bernadette McDonald założyła Banff Mountain Book Festival, mający na celu wspieranie i popularyzację literatury górskiej.
Wkrótce podchwycono jej pomysł i w 1997 roku powstało Banff Centre for Mountain Culture. Centrum przeniosło się z miasta do nowej siedziby u podnóży pobliskiej Tunnel Mountain. Bernadette McDonald objęła w nim funkcję wiceprezesa.
Jeszcze przez 8 lat Bernadette i jej zespół pracowali nad rozwojem centrum, dodając nowe elementy do jego oferty, w tym warsztaty pisarskie i fotograficzne (we współpracy z National Geographic). Jako członkini-założycielka Międzynarodowego Stowarzyszenia Filmu Górskiego została zaproszona jako mówca przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2001 roku, aby zainaugurować Międzynarodowy Rok Gór. W 2006 roku otrzymała w Szwajcarii prestiżową nagrodę Księcia Alberta za wkład w rozwój światowej społeczności górskiej.
Podczas pracy w Banff Centre Bernadette rozwijała swoje horyzonty i talenty pisarskie. W 2006 roku przeszła w stan spoczynku i zajęła się wyłącznie pracą pisarską.
Napisała m.in.: „I’ll Call You in Kathmandu: the Elizabeth Hawley Story” (The Mountaineers Books, Seattle 2005. Książkę wydano również w Niemczech i we Włoszech), „Brotherhood of the Rope” (The Mountaineers Books, 2007, Seattle, Washington. Książka ukazała się także w Wielkiej Brytanii), „Tomaž Humar” (Random House, Spring 2008, London. W 2010 r. biografia wybitnego słoweńskiego alpinisty wydana została również w Włoszech) i „Freedom Climbers” (Rocky Mountain Books, 2011, Calgary, Alberta).
Nad tą ostatnią pozycją warto się dłużej zatrzymać. Książka opisuje „Złotą Erę” polskiego himalaizmu, pokazując wkład Polaków w historię światowego wspinania. Autorka spędziła w Polsce sporo czasu, przemierzając ją wzdłuż i wszerz, rozmawiając z wieloma wybitnymi himalaistami. W wyniku paroletniej pracy badawczo-dziennikarskiej powstała wielowymiarowa opowieść o przygodzie, pasji, cierpieniu i śmierci. Bernadette McDonald nakreśliła żywy portret czasów i niezwykłych ludzi, którzy pomimo niesprzyjającej sytuacji politycznej przez wiele lat wyznaczali kierunki światowego himalaizmu.
Jak napisano na stronie festiwalu w Banff:
Kiedy Bernadette McDonald rozpoczęła badania jednego z najbardziej niezwykłych epizodów w historii nowoczesnej wspinaczki – historii polskiego wspinania w Himalajach w latach 1970 – 1990, stanęła przed labiryntem mało znanych źródeł, z których tkała opowieść bez początku i oczywiście bez końca. Z tych miazmatów powstała jedna z najciekawszych książek na temat alpinizmu, jakie pojawiły się w ostatnich latach: energiczny, żywy i z wielką wrażliwością nakreślony portret czasów i niezwykłych postaci, którym tak wiele udało się osiągnąć w górach.
Książka Freedom Climbers zdobyła główną nagrodę – Grand Prize – podczas festiwalu w Banff (Banff Mountain Film and Book Festival) w Kanadzie na początku listopada 2011 roku, a w parę tygodni potem – prestiżową brytyjską nagrodę Boardman Tasker Prize. Po raz pierwszy zdarzyło się, żeby ta sama książka zdobyła w jednym roku obie te nagrody.
Po kilku miesiącach od ukazania się książki na rynku angielskojęzycznym, można było już powiedzieć, że jest to tytuł wybitny. W I kwartale 2012 roku książka została wydana w Polsce pod tytułem Ucieczka na szczyt, nakładem wydawnictwa Agora SA, w tłumaczeniu Wojciecha Fuska i Roberta Pagacza. Poza naszym krajem, licencja została sprzedana do wielu innych, a Instytut Adama Mickiewicza zakupił edycję angielską do promocji Polski zagranicą.
Poza wyżej wspomnianymi, Bernadette McDonald zdobyła wiele innych nagród i wyróżnień, m. in.:
- 2008 – Kekoo Naoroji Award w dziedzinie literatury górskiej, przyznana przez Himalayan Club za książkę Brotherhood of the Rope.
- 2009 – Nagroda jw. za książkę Tomaž Humar.
- 2010 – Honorowe członkostwo Himalayan Club oraz dwie nagrody LeggiMontagna oraz ITAS przyznane we Włoszech za włoskie wydanie biografii Tomaža Humara.
Obecnie Alan i Bernadette McDonaldowie mieszkają na zmianę w górskim Banff i wśród winnic ciepłej miejscowości Naramata w Kolumbii Brytyjskiej. Bernadette wiele podróżuje, uprawia wspinaczkę skalną i alpejską, narciarstwo wysokogórskie, jeździ konno i chodzi turystycznie po górach, jak napisała na swojej stronie www.bernadettemcdonald.ca – anywhere and everywhere. Autor: Janusz Kurczab/KFG
Prelekcja Bernadette McDonald – „Polski himalaizm w oczach Zachodu” – odbędzie się w ramach 10. Krakowskiego Festiwalu Górskiego w niedzielę o godzinie 14:30.
Więcej informacji na stronie Krakowskiego Festiwalu Górskiego.
